Από την πολυπολιτισμικότητα στη διαπολιτισμικότητα στα σχολεία ενηλίκων Δεύτερης Ευκαιρίας

Άρθρο του Χρήστου Μανώλη καθηγητή πληροφορικής με εξειδίκευση στην εκπαίδευση ενηλίκων.

Οι μετακινήσεις πληθυσμών τα τελευταία χρόνια για οικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς λόγους από περιοχές της Ασίας και των Βαλκανίων προς την Ελλάδα έχουν αλλάξει την ανθρωπογεωγραφία του μαθητικού πληθυσμού, τόσο στα σχολεία της τυπικής εκπαίδευσης όσο και στα σχολεία ενηλίκων καθώς αρκετοί πρόσφυγες και μετανάστες προσπαθούν να ενταχθούν στην τοπική κοινωνία, να μάθουν την ελληνική γλώσσα και κουλτούρα αλλά παράλληλα να συνεργαστούν και να συμβιώσουν με άλλους μετανάστες από διαφορετικές χώρες με διαφορετική γλώσσα, θρησκεία, έθιμα και κουλτούρα.

Τα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας αποτελούν ουσιαστικά τη μόνη δομή του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος όπου οι ενήλικες μετανάστες μπορούν να εγγραφούν για να μάθουν την Ελληνική γλώσσα και παράλληλα να αποκτήσουν με την ολοκλήρωση της διετούς φοίτησής τους απολυτήριο τίτλο Γυμνασίου που συνιστά το απαραίτητο εφόδιο για να θεωρείται κάποιος ότι έχει ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση στην Ελλάδα.

Αποτελεί λοιπόν γεγονός ότι οι τάξεις των σχολείων είναι πλέον πολυπολιτισμικές με εκπαιδευόμενους από διαφορετικές χώρες που μιλούν διαφορετικές γλώσσες έχουν άλλα έθιμα και άλλες θρησκείες και προσπαθούν να συνυπάρξουν και να συνεργαστούν. Η διαχείριση της πολυπολιτισμικότητας από τα τις εκπαιδευτικές δομές και η μετατροπή της σε διαπολιτισμικότητα είναι απολύτως απαραίτητη για την επιτυχημένη πορεία τους τα επόμενα χρόνια. Με άλλα λόγια πώς όλοι αυτοί οι διαφορετικής προέλευσης άνθρωποι δεν θα συνυπάρχουν απλά μέσα στις σχολικές αίθουσες αλλά θα συνεργάζονται και θα λειτουργούν ομαδικά με στόχο την κατάκτηση της γνώσης και την απόκτηση νέων δεξιοτήτων.   Πώς όμως οι τάξεις θα μπορέσουν να γίνουν διαπολιτισμικές; Πώς θα μπορέσει να επιτευχθεί η αρμονική παιδαγωγικά συνύπαρξη;

  Στην πράξη δεν υπάρχει κάποιο μαγικό ραβδί, κάποια μυστική συνταγή που όλα θα γίνουν ξαφνικά χωρίς κόπο και μεθοδική προσπάθεια. Ένα σύνηθες λάθος που παρατηρείται στις δομές εκπαίδευσης ενηλίκων είναι ότι οι εκπαιδευτές στην πρώτη συνάντηση κάνουν κάποια παιχνίδια αλληλογνωριμίας και ετεροπαρουσιάσεων και μετά εστιάζουν αποκλειστικά στο γνωστικό τους αντικείμενο χωρίς να προσπαθούν με δραστηριότητες να ενισχύουν την αλληλεπίδραση των εκπαιδευομένων. Είναι ξεκάθαρο ότι μια αρχική αλληλογνωριμία δεν μπορεί να οδηγήσει από μόνη της στη δημιουργία δεσμών συνεργασίας αλλά χρειάζεται πέρα από το γνωστικό αντικείμενο οι εκπαιδευτές να αφιερώνουν χρόνο σε ομαδικές δράσεις με τη μορφή ίσως και παιχνιδιού σε τακτά διαστήματα ώστε να οδηγήσουν τους εκπαιδευόμενους να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Για παράδειγμα πέρα από το γνωστικό αντικείμενο, μπορεί να ζητηθεί από τους εκπαιδευόμενους σε μικρές ομάδες να κάνουν μια κατασκευή με απλά υλικά όπως χαρτί και κολλητική ταινία ή ξυλάκια και πλαστελίνες ώστε να δοθεί η ώθηση για συνεργασία με σκοπό την αποδοχή του ενός από τον άλλο και την ουσιαστικότερη γνωριμία τους. Επίσης σε περιπτώσεις που υπάρχει γλωσσικό θέμα επικοινωνίας μπορεί να σχεδιαστεί δραστηριότητα όπου οι οδηγίες θα ορίζουν ότι δεν επιτρέπεται η γλωσσική επικοινωνία για την ολοκλήρωση της δραστηριότητας και θα πρέπει να επικοινωνήσουν με νοήματα, παντομίμα ή άλλους τρόπους για να επιτύχουν το στόχο τους. Για παράδειγμα να σχεδιάσουν και να χρωματίσουν ένα μοτίβο. Με τον τρόπο αυτό καταφέρνουμε να καλλιεργούμε τις κοινωνικές δεξιότητες ή αλλιώς τα soft skills των εκπαιδευομένων δηλαδή της ικανότητας επικοινωνίας και των λοιπών χαρακτηριστικών της προσωπικότητας. Υπάρχουν βέβαια περιπτώσεις όπου κάποιες δραστηριότητες δεν ταιριάζουν με το προφίλ κάποιου εκπαιδευτή για να τις επιχειρήσει μέσα στη σχολική αίθουσα όπως για παράδειγμα δραστηριότητες που απαιτούν μουσική ή κίνηση ή θεατρικό παιχνίδι. Αυτό είναι μια αλήθεια καθώς δεν είμαστε όλοι καλοί σε όλα, όμως μπορούμε να προσαρμόζουμε τις δραστηριότητες αυτές στα δικά μας μέτρα και στις ιδιαιτερότητες της δικής μας τάξης ή να επιλέξουμε άλλες δραστηριότητες καθώς μια αναζήτηση στο διαδίκτυο με θέμα το team building θα μας δώσει πολλές ιδέες.

Ένα ερώτημα ωστόσο που προκύπτει είναι πόσο χρόνο να αφιερώνω σε σχέση με το γνωστικό μου αντικείμενο σε αυτού του είδους τις δραστηριότητες. Δεν υπάρχει ξεκάθαρη μετρίσιμη απάντηση καθώς εξαρτάται από τη δυναμική και τις ιδιαιτερότητες της κάθε ομάδας όμως σε πολυπολιτισμικές τάξεις όπου το ζητούμενο είναι η αποδοχή, η ενσυναίσθηση και η συνεργασία θα πρέπει σε πολύ τακτικά διαστήματα ίσως ανά μια εβδομάδα να αφιερώνεται ένα μέρος της διδακτικής ώρας από τον κάθε εκπαιδευτή σε δραστηριότητες κτισίματος ομάδας.

Σε πολλά σχολεία κυρίως της τυπικής εκπαίδευσης η πολυπολιτισμικότητα εξαντλείται σε δραστηριότητες όπως παρουσίασης τοπικών φαγητών, τοπικών εορτών και πολιτιστικών στοιχείων της χώρας προέλευσης. Το ζητούμενο όμως είναι οι εκπαιδευόμενοι όχι μόνο να παρουσιάσουν κάποιες παραδόσεις τους αλλά να συνεργαστούν και να επικοινωνήσουν με ανθρώπους που μεγάλωσαν σε τελείως διαφορετικά περιβάλλοντα με αυτούς έτσι ώστε να ξεπεραστούν ιδεοληψίες και στερεότυπα που γεννά η διαφορετικότητα και να δημιουργηθεί ένα μαθησιακό περιβάλλον κατάλληλο για την επίτευξη των μαθησιακών στόχων.

 Τέλος η συνεχής επικοινωνία των διδασκόντων και η ανατροφοδότηση από την εφαρμογή των δραστηριοτήτων στην τάξη είναι απαραίτητη για να οδηγηθεί σε επιτυχία η μετάβαση από την πολυπολιτισμικότητα στη διαπολιτισμικότητα.